Suy tư Kiến Trúc - Peter Zumthor | 15
Quan sát - Câu chuyện 5, 6 & 7
Lời bàn
Nếu là lần đầu bạn đến với blog và bài dịch thuật này, xin hãy dành ít thời gian đọc qua lời bàn nhé!
***Chú thích: Những hình ảnh trong phần “Quan sát” này chỉ mang tính gợi đơn thuần, không phải là công trình/chủ thể được đề cập bởi Peter Zumthor trong các đoạn trích.
5
Ở tuổi mười-tám, khi tôi đang tiến dần đến chặng cuối quá trình học nghề thợ mộc đóng tủ, tôi đã làm nên một món đồ nội thất do tự mình thiết kế. Người thợ cả hoặc khách hàng là người quyết định hình dáng của hầu hết những nội thất trong tiệm của chúng tôi, và tôi không thực tình thích điều này. Tôi thậm chí còn chẳng ưa cái loại gỗ chúng tôi dùng cho những món đồ tốt nhất: Gỗ óc chó. Tôi chọn gỗ tần bì sáng màu cho chiếc giường và tủ chè của tôi, và tôi trau chuốt nó trông thật dễ nhìn ở tất cả các mặt, với cùng loại gỗ và cùng sự cẩn thận cho mặt sau lẫn mặt trước. Tôi không đánh giá cao cái thói quen của nhiều người khi ít dành thời gian và công sức cho mặt sau bởi cũng chẳng có ai nhìn thấy. Rốt cuộc thì tôi đã có thể hơi bo tròn cạnh mà không bị bắt lỗi, chà giấy nhám thật mượt và thật nhẹ lên những đường rìa để làm mềm đi độ sắc cạnh của chúng mà không làm mất đi vẻ duyên dáng và độ tinh tế của những đường nét ấy. Tôi hiếm khi chạm đến những góc giao của ba cạnh. Tôi lắp cánh tủ của chiếc tủ chè vào cái khung phía trước với một độ chính xác tối đa để nó có thể đóng lại một cách thật kín kẽ, với một lực ma sát thật nhẹ và tiếng gió thoát ra ngoài gần như không thể nghe thấy.
Tôi cảm thấy thật tuyệt khi lắp dựng cái tủ này. Làm nên những phần khớp nối vừa vặn chuẩn chỉnh và những hình khối chuẩn xác để tạo thành một chỉnh thể, một vật thể hoàn thiện giống hệt như tưởng tượng của tôi, đưa tôi đến một trạng thái tập trung cao độ, và món đồ nội thất vừa hoàn thành mang đến sự tươi mới cho không gian sống của tôi.
6
Ý tưởng là thế này: Một khối đá bazan dài, hẹp cao khoảng ba tầng lầu ngoi lên khỏi mặt đất. Khối đá được khoét rỗng ở các mặt cho đến khi chỉ còn lại một thanh xương dài ở giữa và một vài thanh xương theo phương ngang. Nhìn từ mặt cắt ngang, khối đá đang tưởng tượng bấy giờ trông như một cái cây hình học hoặc kí tự T với ba nét ngang: Một tạo vật bằng đá nằm ở vùng ngoại ô của khu Phố Cổ, sẫm màu, gần như đen, nhám, lấp lánh – và cùng lúc ấy thì kết cấu chịu tải và cấu trúc không gian của tòa nhà ba-tầng – đúc bằng xi măng nhuộm đen, nguyên khối, được đánh véc-ni bằng dầu chống thấm, cùng những bề mặt trông như sáp nến. Những khoảng mở cỡ cánh cửa trong các thanh xương, vài lỗ hổng giản đơn trên phiến đá, bộc lộ khối tích quá khổ của vật liệu.
Chúng tôi mày mò tác phẩm điêu khắc từ đá này một cách hết sức chăm chút, kể cả ở giai đoạn này nó gần như đã là cả công trình. Chúng tôi thiết kế những mối giao của các tấm ván nơi nó được đúc khuôn tựa như một mạng lưới liền lạc bao phủ lấy các bề mặt với cùng một họa tiết, và chúng tôi thận trọng để bảo đảm rằng những mối giao phát sinh xuyên xuốt quá trình đổ bê tông theo từng phần (section-wise casting) sẽ hòa tan vào trong mạng lưới ấy. Những bộ khung thép mảnh vươn ra từ tảng đá như những lưỡi dao nằm chính giữa cửa ra vào nhằm giữ lấy cánh cửa, cùng những tấm kiếng nhẹ và tấm kim loại mỏng được chèn vào giữa những dầm công xôn bằng đá của bản sàn để khoảng trung gian giữa những thanh xương trở thành những căn phòng hệt như khoảng hiên có mái kính.
Khách hàng của chúng tôi đinh ninh nằng cái cách mà chúng tôi tỉ mẩn xử lí vật liệu, cái cách mà chúng tôi khai triển các mối giao và điểm chuyển tiếp từ cấu kiện này trong công trình đến cấu kiện khác, và độ chính xác của các chi tiết mà chúng tôi mưu cầu đều quá đỗi công phu. Họ muốn chúng tôi sử dụng những linh kiện và biện pháp thi công thông dụng hơn, họ chẳng muốn chúng tôi đặt yêu cầu quá khó khăn cho những người thợ thủ công và kỹ thuật viên - những người đang hợp tác với chúng tôi: Họ muốn chúng tôi xây dựng tiết kiệm hơn.
Khi tôi suy tư về không khí đặc hữu mà rốt cuộc công trình sẽ tỏa ra trên vị trí xây dựng đã rồi trong năm năm hay năm thập kỉ, khi tôi cân nhắc rồi ai sẽ tiếp cận nó, thứ duy nhất có giá trị là những gì họ thấy, thứ đã được thi công hoàn chỉnh, tôi không thấy việc khước từ ý muốn của khách hàng khó đến như vậy.
7
Tôi lại ghé thăm cái sảnh cùng cái ngóc ngách tại bức tường đầu hồi mà tôi thích vô cùng và tôi cũng đã miêu tả nó trước đó. Tôi không còn chắc chắn rằng sàn của cái ngóc ngách này có thực sự cao hơn phần còn lại của sảnh hay không. Hẳn là không. Không có cả sự phân biệt về độ sáng giữa cái ngách ấy và sảnh mà tôi nhớ rằng nó rất rạch ròi, và tôi còn thấy thất vọng bởi cái đèn mờ mịt trên tấm ván ốp tường.
Sự sai khác này giữa thực tại và kí ức của tôi không hề làm tôi bất ngờ. Tôi chưa từng là một người quan sát tốt, và tôi cũng chẳng bao giờ thực sự muốn trở thành người như vậy. Tôi thích nhâm nhi bầu không khí, di chuyển trong những bối cảnh không gian, và tôi hài lòng khi mình níu giữ được một xúc cảm, một sự ấn tượng mạnh mẽ mang tính khái quát mà từ đó tôi có thể tách chiết những chi tiết ra khỏi chúng như là từ một bức tranh vậy, và khi tôi có thể tự vấn rằng điều đó là gì mà nó có thể đánh động cảm giác về sự bảo bọc, nồng ấm, sự nhẹ nhàng hay là khoáng đạt hẳn đã lưu lại trong kí ức của tôi. Khi tôi nhìn lại thế này thì dường như bất khả thi để có thể minh định giữa kiến trúc và cuộc đời, giữa những bối cảnh không gian và cái cách tôi trải nghiệm chúng. Thậm chí khi tôi tập trung vào kiến trúc một cách hoàn toàn và gắng sức hiểu lấy những gì tôi đã nhìn thấy, nhận thức của tôi về nó đồng điệu với những gì tôi đã trải qua và vì lẽ đó điểm tô cho những gì đã được tôi quan sát. Những mảnh kí ức về các trải nghiệm tương tự cũng bon chen vào, và do vậy những hình ảnh của các bối cảnh kiến trúc liên quan chồng lấp lên nhau. Cái lệch cao độ sàn của cái ngóc ngách này và cái sảnh khả năng cao là có tồn tại. Lẽ nào nó thậm chí từng hiện diện và rồi bị tháo dỡ? Hay là, nếu nó chưa bao giờ xuất hiện, phải chăng nó nên được bổ sung, như một sự cải tạo cho căn phòng?
Bấy giờ tôi đã trở lại trong vai trò của mình là một kiến trúc sư, và tôi một lần nữa nhận ra rằng tôi thích thú khi làm việc với những đam mê và hình ảnh cũ kĩ đến nhường nào, cả cái cách mà chúng làm phương tiện cho tôi kiếm tìm thứ mà tôi đang tìm kiếm.
Kì trước: “Quan sát” - Câu chuyện 3 & 4
Kì tới: PHẦN 4 - Cơ thể của kiến trúc - Câu chuyện 1-5
Cảm ơn Minh Đăng.